Przejście Merkurego na tle tarczy Słońca 9 V 2016

W dniu 9 maja br. Instytut Astronomiczny UWr przeprowadził publiczną akcję obserwacyjną dość rzadkiego zjawiska jakim jest przejście Merkurego na tarczy Słońce (tak zwany tranzyt). Zjawisko rozpoczęło się o godzinie 13:12 naszego czasu i trwało aż do zachodu Słońca. Samo zejście Merkurego z tarczy słonecznej odbyło się już po zachodzie Słońca.

Zjawisko tranzytu, czyli przejścia na tle słonecznej tarczy występuje tylko dla dwóch planet krążących bliżej Słońca niż Ziemia, czyli Merkurego i Wenus. W przypadku Wenus jest ono dużo rzadsze niż dla Merkurego. Kolejny tranzyt Wenus widoczny w Polsce wystąpi dopiero w 2125 roku. Tranzyty Merkurego odbywają się kilkanaście razy w ciągu stulecia. Niewielki rozmiar tej planety powoduje jednak, że bez dobrego sprzętu optycznego nie da się dostrzec  planety na tle naszej gwiazdy. Same obserwacje Słońca są również bardzo niebezpieczne dla niedoświadczonych obserwatorów, dlatego zapraszamy do skorzystania z naszych instrumentów, których konstrukcja zapewnia całkowite bezpieczeństwo przy obserwacjach Słońca.

W ramach akcji obserwacyjnej pokazaliśmy zjawisko przy pomocy trzech naszych teleskopów, transmisję "na żywo" z innego obserwatorium w sali naszego Planetarium oraz dwa wykłady popularno-naukowe poświęcone temu zjawisku.

Z NASZYCH BADAŃ: pierwsze wyniki naukowe misji BRITE

SPB-HRW najnowszym numerze czasopisma Astronomy & Astrophysics ukazały się pierwsze trzy prace naukowe prezentujące wyniki satelitarnej misji BRITE, w skład której wchodzą dwa pierwsze polskie satelity naukowe, Lem i Heweliusz. BRITE to kanadyjsko-austriacko-polski projekt, w ramach którego każdy z uczestniczących trzech krajów zbudował dwa satelity. Astrofizycy wrocławscy są jedną z najliczniejszych grup badawczych, które pracują z danymi BRITE.

Misja BRITE (BRIte Target Explorer) to seria sześciu nanosatelitów w kształcie sześcianów o boku zaledwie 20 cm i wadze około 7 kg, każdy wyposażony w teleskop o średnicy 3 cm, detektor CCD i niebieski lub czerwony filtr. Misja ta ma na celu zbadanie zmienności kilkuset najjaśniejszych gwiazd na niebie poprzez analizę uzyskanej w projekcie dokładnej fotometrii. Do tej pory przeprowadzono obserwacje około 300 gwiazd w 11 polach, każdym o średnicy około 24 stopni. Obserwacje danego pola trwają najczęściej 4-6 miesięcy, podczas których obserwuje się od kilkunastu do około 40 gwiazd w polu.

Wspomniane trzy prace prezentują wyniki dla czterech jasnych gwiazd na południowym niebie, w polu Centaura. Są to α Circini, β, η i μ Centauri. α Circini to szybko oscylująca gwiazda Ap (roAp), najjaśniejsza przedstawicielka tej bardzo ciekawej grupy gwiazd pulsujących typu A z polem magnetycznym, opisywanych modelem tzw. skośnego rotatora. Oprócz potwierdzenia istnienia dwóch modów pulsacyjnych, dane BRITE pokazały po raz pierwszy, że zmienność rotacyjna wygląda inaczej w paśmie niebieskim i czerwonym.

Druga z badanych gwiazd, β Centauri (Agena lub Hadar), to układ potrójny z dwoma masywnymi składnikami, które obiegają środek masy po wydłużonych orbitach z okresem równym około 357 dni. Analiza danych BRITE pozwoliła na odkrycie aż 17 modów pulsacji, w tym pulsacji w modach akustycznych i grawitacyjnych, co czyni z tej gwiazdy hybrydową gwiazdę typu β Cephei/SPB. Ponieważ β Cen ma bogate archiwum obserwacji, analiza połączonych danych spektroskopowych i interferometrycznych pozwoliła na wyznaczenie mas głównych składników równych 12.0 i 10.6 masy Słońca z dokładnością około 1%. Masy te zostały użyte do wstępnego modelowania pulsacji. Wobec możliwości analizy bogatej spektroskopii, β Cen może się stać w przyszłości kluczowym obiektem do badań pulsacji typu β Cephei i SPB w gwiazdach szybko rotujących. Z całą pewnością dzięki obserwacjom BRITE próbka masywnych gwiazd pulsujących, dla których można będzie przeprowadzić modelowanie sejsmiczne, zwiększy się kilkukrotnie. To otwiera pole do szerokiego stosowania asterosejsmologii, mogącej przynieść przełom w badaniu struktury wnętrz gwiazd masywnych.

Trzecia praca dotyczy dwóch jasnych gwiazd Be, η and μ Centauri. Gwiazdy Be to bardzo szybko rotujące gwiazdy z okołogwiazdowymi dyskami, dla których mechanizm zasilania w materię dysku jest wielką zagadką. Analiza danych BRITE dla η Centauri przynosi być może przełom, gdyż pokazuje, iż ważną rolę w tym procesie może odgrywać interakcja modów g o zbliżonych częstotliwościach. Do tego, aby zweryfikować tę hipotezę, potrzebna będzie analiza fotometrii innych gwiazd Be, a tych w obserwacjach BRITE nie brakuje.

Odnośniki do wspomnianych trzech prac to:

Weiss, Fröhlich, Pigulski i in., A&A 588, A54: The roAp star α Circinus as seen by BRITE-Constellation

Pigulski, Cugier, Popowicz i in., A&A 588, A55: Massive pulsating stars observed by BRITE-Constellation. I. The triple system β Centauri (Agena)

Baade, Rivinius, Pigulski i in., A&A 588, A56: Short-term variability and mass loss in Be stars. I. BRITE satellite photometry of η and μ Centauri